Wyspa Tiwai Tiwai w Sierra Leone

Położenie i charakterystyka geograficzna

Wyspa Tiwai znajduje się około 15 km od miejscowości Potoru, pośrodku nurtu rzeki Moa, w południowo‑wschodniej części Sierra Leone.
Ma powierzchnię ok. 1 200 ha (12 km²) i leży na wysokości około 80–100 m n.p.m.
Rzeka Moa otacza wyspę swoim rozgałęzionym korytem, tworząc liczne dopływy i małe wysepki – co czyni ją szczególnie interesującą z geomorfologicznego punktu widzenia.

Klimat wyspy jest tropikalny: pora deszczowa trwa mniej więcej od maja do października, a pora sucha od grudnia do marca. Rocznie opady sięgają około 3 000 mm, temperatura średnia wynosi około 27 °C.

Historia i status ochronny

Tiwai Island przez długi czas była częścią terytoriów tradycyjnych plemion Barri i Koya. W końcu XIX wieku królowa Nyarroh z plemienia Barri przekazała połowę wyspy wodzowi plemienia Koya, co doprowadziło do współwłasności wyspy przez oba ludy.

W latach 70. i 80. XX w. wyspa zaczęła przyciągać badaczy ekologów, którzy uznali ją za jedno z ważnych miejsc do badań bioróżnorodności. W 1987 roku wyspa została oficjalnie objęta ochroną jako rezerwat przyrody.

W 2025 r. wraz z obszarem Gola Rainforest National Park została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako część „Gola‑Tiwai Complex”.

Obecnie zarządzana jest przez lokalną organizację pozarządową Environmental Foundation for Africa (EFA SL) we współpracy z władzami Sierra Leone i lokalnymi społecznościami. Dochody z turystyki są reinwestowane w rozwój wyspy oraz programy społeczności miejscowej.

Flora

Tiwai leży w obrębie lasów deszczowych Górnego Wybrzeża Gwinejskiego (Upper Guinea Forest), które są jednym z globalnych „hot‑spotów” bioróżnorodności. Na wyspie stwierdzono zarówno gatunki drzew pierwotnych, jak i bogactwo podrostu oraz liany.

Fauna

Wyspa jest znana przede wszystkim z:

• aż 11 gatunków naczelnych zamieszkujących wyspę — co czyni ją jednym z miejsc na świecie o najwyższej koncentracji i różnorodności naczelnych.
• populacji karłowatych hipopotamów (Pygmy hippopotamus) — rzadkiego gatunku zagrożonego wymarciem.
• ponad 135 gatunków ptaków oraz wielu gatunków ryb i płazów występujących w obrębie wyspy i rzeki.

Wyspa oferuje możliwość wędrówek po ścieżkach leśnych, spływów łodzią po rzece Moa, obserwacji ptaków i naczelnych, a w porze suchej nawet kąpieli na piaszczystej plaży na północnym krańcu wyspy.

Tiwai Island to wyjątkowe miejsce — zarówno pod względem przyrodniczym, jak i kulturowym. Otoczona przez rzekę Moa i porośnięta pierwotnym lasem tropikalnym stanowi ostoję dla wielu zagrożonych gatunków oraz przykład, jak ochrona przyrody może współgrać z rozwojem lokalnych społeczności. Dla miłośników przyrody i badań ekologicznych jest to prawdziwa perła Sierra Leone.

Gatunki naczelnych na Tiwai Island

Wyspa Tiwai w Sierra Leone jest wyjątkowa pod względem bogactwa naczelnych – występuje tam aż 11 gatunków tych zwierząt.

1. Szympans zachodni (Pan troglodytes versus)

Najbardziej rozpoznawalny naczelny na wyspie – gatunek krytycznie zagrożony. Przebywa w grupach i można go czasem usłyszeć pośród dżungli.
Obserwacja tych szympansów to duża atrakcja – wymagają jednak zachowania odpowiedniej odległości i spokoju, by nie zakłócać ich naturalnego zachowania.

2. Koczkodan Diany (Cercopithecus diana)

Charakterystyczna małpa o czarno‑szarym ubarwieniu z białą opaską nad oczami. Gatunek uznany za zagrożony. Występuje na Tiwai i w okolicznych lasach.
Łatwa do zauważenia dzięki jasnej opasce nad oczami, jednak często przebywa wysoko w koronach drzew.

3. Gerezanka ruda (Piliocolobus badius)

Jedna z bardziej spektakularnych małp na Tiwai – rudawe ubarwienie, długi ogon. Często występuje wspólnie z innymi gatunkami naczelnych. Ze względu na ograniczony zasięg i wyrąb lasów – gatunek szczególnie cenny z punktu widzenia ochrony.

4. Gereza białobroda (Colobus polykomus lub blisko pokrewne)

Czarnobiała małpa z długą białą grzywą – bardzo efektowna wizualnie. Występuje w dżungli Tiwai i może być jednym z łatwiejszych do zauważenia naczelnych ze względu na kontrastowe ubarwienie.

5. Mangaba szara (Cercocebus atys)

Małpa lądowo‑drzewna, charakteryzująca się szaro‑brązowym futrem i białymi powiekami (co niekiedy daje efekt „czterookiej”). Na Tiwai zaliczana do rzadkich naczelnych, można ją spotkać w podszycie lasu.

Oprac. Anna van der Kotteck