Jezioro Titicaca – geografia, kultura, przyroda

Jezioro Titicaca – geografia, kultura, przyroda
 

Jezioro Titicaca — najwyżej położony żeglowny zbiornik świata. Odkryjmy jego historię, wyspy Uros i ruiny Inków.

Jezioro Titicaca to jeden z najbardziej fascynujących akwenów Ameryki Południowej — leży na granicy Peru i Boliwii, na wysokości prawie 3 812 m n.p.m., i uchodzi za najwyżej położone jezioro żeglowne świata. Jego znaczenie kulturowe, ekologiczne i historyczne czyni je miejscem pełnym tajemnic i inspiracji.

Jezioro Titicaca znajduje się w północnej części płaskowyżu Altiplano, pomiędzy wschodnimi i zachodnimi pasmami Andów. Leży częściowo na terytorium Peru, częściowo Boliwii.

Jest podzielone na dwie główne części, połączone cieśniną Tiquina (Strait of Tiquina). Część większa bywa nazywana Lago Grande (lub Lago Chucuito), a mniejsza — Wiñaymarka (zwane też Lago Pequeño).

Rozmiary i głębokość

• Powierzchnia jeziora: ok. 8 300 km² (różne źródła podają od ~8 300 do ~8 400 km²)
• Długość: około 190–200 km w osi NW–SE
• Szerokość: do ok. 80 km
• Średnia głębokość w Wielkiej części: ok. 135 m, maksymalna do około 281 m

Wysokość nad poziomem morza

Powierzchnia jeziora znajduje się na wysokości ok. 3 810–3 812 m nad poziomem morza.

Dzięki temu, że jezioro umożliwia żeglugę dużymi jednostkami (statki, promy) — uznaje się je za najwyżej położone jezioro żeglowne świata.

Historia, mitologia i znaczenie kulturowe Jeziora Titicaca

Mitologia i legendy

W kulturach andyjskich jezioro Titicaca było miejscem świętym. Według mitów Inków bóg Viracocha wyłonił się z jego wód, by stworzyć słońce, gwiazdy i pierwszych ludzi. Dzięki temu Titicaca często określa się mianem „kolebki Inków”.

Geneza samej nazwy Titicaca bywa interpretowana rozmaicie: w językach tubylczych titi może oznaczać puma lub ołów, caca / k’ak’a — „siwy, popękany” lub coś w rodzaju „kamień”.

Archeologia podwodna jeziora Titicaca

Na dnie i w pobliżu rafy Khoa znaleziono setki artefaktów: ceramiczne kadzie, figurki lam, ozdoby z metalu, muszli i kamieni, związane z kultami religijnymi dawnych ludów.

W czasach Inków część jeziora miała charakter pielgrzymkowy. Wrzucone ofiary do wód Tabu (np. na rafie Khoa) były formą kontaktu z duchami — wodą i światem nadprzyrodzonym.

 Osadnictwo i użytkowanie przez ludy tubylcze

Jedną z najbardziej znanych społeczności są Uros (Uru) — budują oni pływające „wyspy” z trzciny totora, na których mieszczą się domy, szkoły czy punkty handlowe. Wyspy te są stale odnawiane przez dokładające warstwy trzciny.

Na Isla del Sol (Wyspa Słońca), na boliwijskiej części jeziora, znajdują się ruiny z czasów Inków — święte skały, labirynty, tarasy rolnicze. Nie ma tam dróg ani pojazdów mechanicznych.

Flora i fauna Jeziora Titicaca

Jezioro Titicaca jest domem dla ponad 530 gatunków wodnych (roślin i zwierząt).

Wśród ptaków związanych z akwenem znajdują się m.in. kormorany, ibis andyjski, mewa andyjska, czaple, a także rzadki ptak nielot — Titicaca grebe (Podiceps taczanowskii).

Unikalnym endemitem jest również żaba wodna Titicaca (Telmatobius culeus). \

Roślinność przybrzeżna często oparta jest na trzcinie totora, wykorzystywanej przez mieszkańców do budowy wysp i łodzi.

Jezioro znajduje się w granicach stref chronionych i objęte jest konwencją RAMSAR (obszary wodno-błotne ważne dla ptaków).

Ryby

• Rodzaj Orestias jest jednym z najbardziej charakterystycznych i zróżnicowanych w jeziorze. Gatunki z tego rodzaju są endemicznymi rybami inkaskimi.
• Jednakże niektóre gatunki Orestias mogą być już wymarłe w jeziorze — np. Orestias cuvieri (Titicaca orestias) była ostatnio obserwowana w 1938 roku.
• Inne ryby endemicze to m.in. Trichomycterus rivulatus — katfisze (sumopodobne ryby) adaptowane do warunków górskich jezior i strumieni.

Płazy

• Rana olbrzymia Titicaca (Telmatobius culeus) — największy i najbardziej charakterystyczny płaz tego akwenu. Przystosowana do życia w wodzie, z fałdami skórnymi pomagającymi w absorpcji tlenu. Niestety zagrożona wyginięciem przez zanieczyszczenia i wpływ czynników antropogenicznych.
• Inne gatunki tego rodzaju, np. Telmatobius marmoratus, występują w regionie andyjskim i są blisko spokrewnione.

Ptaki

• Jeden z najbardziej rozpoznawalnych gatunków jeziora to Titicaca grebe (Rollandia microptera) — kormoranek titicaca, ptak niemający zdolności lotu, endemiczny dla tego akwenu.
• Wokół jeziora występuje wiele gęsi, kaczek, ibisów, mew, czapli i innych ptaków wodnych.
• Na liście ptaków wodnych można znaleźć m.in.: ibis puna, mewa andyjska, ptaki typu kormoranów, czaple, biegusy i ptaki przybrzeżne.

Inne zwierzęta (ssaki i drobna fauna)

• W otoczeniu jeziora, na lądzie, występują typowe dla Andów gatunki ssaków: lamy, alpaki, wikunie.
• Roślinność przybrzeżna (trzcina totora itp.) stanowi siedlisko dla drobnych organizmów — owadów, mięczaków i skorupiaków — wiele spośród nich endemicznych.

Turystyka i praktyczne informacje

Typowymi punktami startowymi dla zwiedzania Titicaca są miasta Puno (Peru) i Copacabana (Boliwia).

Na jeziorze kursują łodzie pasażerskie, promy i tradycyjne łodzie z totory.

Atrakcje, które warto zobaczyć Jezioro Titicaca

• Wyspy Uros: pływające wyspy wykonane z trzciny, zamieszkane przez społeczności Uros.
• Isla del Sol (Wyspa Słońca) — liczne ruiny, święte miejsca Inków, tarasy rolnicze.
• Isla de la Luna (Wyspa Księżyca) – mniejsze, urokliwe miejsce z ruinami.
• Ruiny i centra sakralne rozmieszczone wzdłuż wybrzeży — często mniej dostępne, spokojniejsze, mniej turystyczne szlaki.
• Wiele lokalnych społeczności oferuje pobyty u siebie, możliwość poznania zwyczajów, rzemiosła, tańców etc.

Warto wiedzieć

• Titicaca to najwyżej położone jezioro, po którym pływają statki handlowe.
• Uros budują własne wyspy z trzciny totora — które muszą regularnie odnawiać.
• Isla del Sol to miejsce pełne ruin inkaskich kultów i świętych skał.
• Ekosystem jeziora wspiera setki gatunków, w tym wiele endemicznych (np. żaba Titicaca, grebe Titicaca).
• Główne zagrożenia: spadek poziomu wód, zanieczyszczenie, presja turystyczna i zmiany klimatu.

Jezioro Titicaca to nie tylko olbrzymi zbiornik wodny wysoko w Andach — to miejsce spotkania natury, historii i duchowości. Od pradawnych mitów, przez legendy Inków, poprzez pływające wyspy, aż po zagrożenia ekologiczne współczesności — Titicaca fascynuje. Dla odwiedzających to możliwość zobaczenia tradycyjnych społeczności, ruin sprzed setek lat i doświadczenia krajobrazu, w którym góry i woda splatają się w wyjątkowy sposób.

Dlaczego Titicaca jest uważane za najwyższe jezioro żeglowne?
Jest położone na wysokości około 3 810–3 812 m n.p.m. i umożliwia żeglowność statkom handlowym — co czyni je najwyżej położonym jeziorem z taką możliwością w skali świata

Jak długo „żyją” pływające wyspy Uros?
Wyspy zbudowane z trzciny totora zużywają się naturalnie — mieszkańcy muszą regularnie dokładać nowe warstwy trzciny, aby przedłużyć ich żywotność.

Jakie gatunki są wyjątkowe dla Titicaca?
Endemiczne gatunki to m.in. żaba Titicaca (Telmatobius culeus) oraz wyjątek wśród ptaków — Titicaca grebe (nielot).

Czy poziom wód jeziora stale się zmniejsza?
Tak, w ostatnich dekadach obserwuje się wyraźny spadek poziomu wód jeziora, co łączy się z ograniczeniem opadów, topnieniem lodowców i antropogeniczną presją wodną.

Czy na Titicaca można spędzić noc na wyspie?
Tak — niektóre wyspy (np. Uros lub Isla del Sol) oferują turyści noclegi w tradycyjnych chatach, co pozwala poznać życie mieszkańców i ich zwyczaje.

oprac. Anna van der Kotteck