Bagan — miasto tysiąca świątyń

Bagan to starożytne miasto w centralnej Mjanmie, które w okresie świetności było sercem potężnego królestwa. Dziś tutejsze świątynie i pagody to jedne z najbardziej fascynujących zabytków architektury sakralnej Azji Południowo‑Wschodniej.

• Bagan (często historycznie pisane „Pagan”) znajduje się w środkowej części Mjanmy — nad rzeką Irawadi, w prowincji Mandalaj.
• Miasto było stolicą Królestwo Pagan. Jako stolica — w latach 1044–1287 — centrum władzy i religii.
• Dzięki królowi Anawrahta i kolejnym władcom, Bagan stał się jednym z najważniejszych centrów rozwoju buddyzmu therawady w regionie.

Dlaczego Bagan to „miasto świątyń”

• W okresie swojej świetności (XI–XIII wiek) na obszarze Baganu powstało — według niektórych szacunków — ponad 10 000 świątyń, pagód i klasztorów.
• Dziś w tzw. Strefie Archeologicznej Bagan zachowało się ok. 2200–2300 budowli sakralnych, co mimo upływu wieków daje oszałamiający widok na krajobraz pełen iglic, kopuł i wież.
• To właśnie ta wielka koncentracja buddyjskich świątyń nadaje Baganowi rangę jednego z najważniejszych miejsc dziedzictwa duchowego i architektonicznego świata.

Charakterystyka świątyń i pagód

Budowle w Bagan można podzielić na kilka typów, od wielkich świątyń‑kompleksów po niewielkie pagody lub stupy — często rozrzucone po równinie w otoczeniu pól i drzew.

Styl i technika budowy

• Większość świątyń została wzniesiona z cegły. Budowle charakteryzowały się misternym planowaniem, precyzyjnym układem murów i kopuł, a często także dekoracjami — stiukami, reliefami, malowidłami lub posągami Buddy.
• Wiele pagód to stupy — budowle sakralne typowe dla buddyzmu, często mieszczące relikwie, a ich charakterystyczny kształt i iglice stały się symbolem architektury Birmy. Asian

Funkcja duchowa i społeczna

• Świątynie i pagody służyły jako miejsca kultu oraz pielgrzymek. Budownictwo sakralne było wyrazem religijnego oddania, a jednocześnie symbolem potęgi i prestiżu królestwa.
• Budowle bywały też — obok funkcji duchowej — centrami edukacji i życia monastycznego. Wraz z klasztorami tworzyły kompleksową strukturę wspólnot religijnych.

Najsłynniejsze świątynie Baganu

Poniżej kilka najbardziej znanych przykładów — od ogromnych kompleksów po mniejsze, ale wciąż ważne miejsca kultu:

Shwezigon Pagoda

Budowę rozpoczęto za panowania Anawrahty, a ukończono w 1102 r. podczas rządów jego syna.

• Pagoda miała stać się wzorem dla wielu późniejszych budowli w całej Birmie — to niejako „archetyp birmańskiej stupy”.
• Uważa się, że przechowuje relikwie Buddy — co podnosi jej religijną i symboliczną rangę.

Dhammayangyi Temple

• To największa świątynia w Bagan — budowana w latach 1167–1170 przez króla Narathu.
• Budowla ma plan zbliżony do innej słynnej świątyni (Ananda Temple), ale jej wnętrze zostało częściowo zamurowane — dziś dostępne są głównie krużganki i portyki.
• Jej monumentalna forma i historia budowy — sam fakt, że wzniesiono tak wielki budynek w tamtych czasach — robi silne wrażenie.

Lemyethna Temple (świątynia Czterech Twarzy)

• Zbudowana w 1222 r. jeden z ostatnich dużych zabytków erego królestwa.
• Świątynia zawierała relikwie i była wyposażona w malowidła przedstawiające sceny buddyjskie — świadectwo rozwoju sztuki sakralnej Baganu.
• Choć część oryginalnych dekoracji uległa zniszczeniu, budowla wciąż jest miejscem czci i świadectwem końcowego okresu potęgi Królestwa Pagan.

Co można dziś zobaczyć i jakie wyzwania stoją przed Baganiem

• Obszar archeologiczny Baganu (około 40 km²) nadal zachowuje ogromną część dawnych świątyń i pagód — choć wiele jest w ruinie lub częściowo zniszczonych.
• Dla turystów i pielgrzymów Bagan to doświadczenie niemal mistyczne: o wschodzie lub zachodzie słońca tysiące iglic i kopuł tworzy spektakularny krajobraz.

• Bagan został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2019 r. jako dowód wyjątkowej kulturowej spuścizny buddyzmu w Azji Południowo‑Wschodniej.
• Budownictwo sakralne Baganu — zarówno świątynie jak i pagody — to efekt nie tylko religii, ale też polityki: potęga królestwa, bogactwo i ambicje władców.
• Pomimo gigantycznej skali, do dziś zachowała się znaczna część pierwotnych konstrukcji — co czyni Bagan unikalnym przykładem średniowiecznej architektury buddyjskiej.

Bagan to miejsce jak z baśni — starożytna stolica, gdzie buddyjskie świątynie i pagody wyrastają jak grzyby po deszczu, tworząc krajobraz o ponadczasowej tajemnicy. To przestrzeń, w której architektura, religia i historia splatają się w jedno. Choć upłynęły wieki, a część zabytków legła w gruzach — Bagan pozostał symbolem duchowej i kulturalnej potęgi dawnej Birmy. Warto go zobaczyć — choćby na zdjęciach — by poczuć wagę przeszłości i piękno ludzkiej wiary wyrażonej w cegle i kamieniu.

Dlaczego w Bagan zbudowano aż tyle świątyń?
Budowa świątyń była aktem religijnego oddania. Poza tym stanowiła wyraz potęgi królestwa i jego władców: stawiane były pagody, świątynie i klasztory, aby utrwalić wpływ buddyzmu therawady i stworzyć trwałe ośrodki kultu oraz edukacji religijnej. Wielka liczba budowli wynikała z ambicji i bogactwa dynastii.

 Ile świątyń zachowało się do dziś?
Szacuje się, że z pierwotnie — według starszych źródeł — ponad 10 000 zabudowań sakralnych, do naszych czasów przetrwało około 2200–2300 — nadal imponująca liczba, która czyni Bagan jednym z największych zespołów świątynnych świata.

Czy świątynie w Bagan są nadal w użyciu religijnym?

Tak — wiele pagód i świątyń funkcjonuje nadal. Niektóre, choć stare, są nadal miejscami kultu, pielgrzymek i praktyk religijnych.

 Czy Bagan jest wpisany na listę światowego dziedzictwa?
Tak — obszar Baganu został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2019 roku z uwagi na wyjątkową wartość historyczną, duchową i architektoniczną kompleksu świątyń.

Co wyróżnia architekturę sakralną Baganu?
Budowle w Bagan cechuje potężna skala, różnorodność form — od stup i pagód po monumentalne świątynie — wykonywane głównie z cegły, bogato zdobione reliefami i malowidłami, a także charakterystyczna pionowa sylwetka (kopuły, iglice). To wszystko sprawia, że kompleks Baganu jest unikalnym przykładem średniowiecznej architektury buddyjskiej.